Derivatif merupakan operasi yang dipelajari di Kalkulus Diferensial yang merupakan cabang kalkulus.
Derivatif menunjukkan tingkat perubahan (cepat lambatnya) keluaran suatu fungsi saat masukannya
berubah.
Misalkan kita mempunyai fungsi s ( t ) s(t) s ( t ) yang menunjukkan jarak yang ditempuh suatu benda saat waktu
tertentu. t t t adalah waktu dalam detik.
s ( t ) = t 2 s(t) = t^2
s ( t ) = t 2
Saat t t t diubah maka nilai s ( t ) s(t) s ( t ) ikut berubah. Kita ingin mencari kecepatan benda tersebut tepat
pada detik ke 2 (t = 2 t = 2 t = 2 ). Maka digunakan
v = Δ s Δ t = s 2 − s 1 t 2 − t 1 \begin{align*}
v &= \frac{\Delta s}{\Delta t} \\
&= \frac{s_2 - s_1}{t_2 - t_1}
\end{align*}
v = Δ t Δ s = t 2 − t 1 s 2 − s 1
Kita membutuhkan dua sampel jarak pada dua waktu yang berbeda untuk mengetahui kecepatan. Misalkan
sampel pertama kita ambil pada detik ke-2. Maka waktu dan jarak sampel ke 1 adalah:
t 1 = t = 2 s 1 = s ( t ) = s ( 2 ) \begin{align*}
t_1 &= t &&= 2 \\
s_1 &= s(t) &&= s(2)
\end{align*}
t 1 s 1 = t = s ( t ) = 2 = s ( 2 )
Lalu dari mana sampel ke-2?. Bagaimana jika sampel kedua kita ambil pada detik ke-0?. Ini tidak bisa
dilakukan. Kenapa?. Jika sampel ke-2 kita ambil pada detik ke-0, maka yang kita dapatkan adalah
kecepatan rata-rata dari detik ke-0 sampai detik ke-2.
Jika sampel kedua kita ambil pada waktu yang jauh dari detik ke-2, maka kita akan mendapatkan
kecepatan rata-rata dan hasilnya akan berbeda dengan kecepatan pada detik ke-2.
Bagaimana jika kita mengambil sampel kedua dari waktu yang dekat dengan waktu sampel pertama (detik
ke-2). Misalkan detik ke-2.1, ini akan memberikan kecepatan rata-rata tetapi karena perbedaan
waktunya cukup kecil maka ini bisa dianggap kecepatan sekitar detik ke-2.
Misal perbedaan waktu antara sampel pertama dan kedua adalah h h h .
t 2 − t 1 = h t 2 = 2 + h s 2 = s ( 2 + h ) \begin{align*}
t_2 - t_1 &= h \\
t_2 &= 2 +h \\
s_2 &= s(2 + h)
\end{align*}
t 2 − t 1 t 2 s 2 = h = 2 + h = s ( 2 + h )
Maka persamaan untuk kecepatan dapat ditulis ulang menjadi:
v = s ( 2 + h ) − s ( 2 ) ( 2 + h ) − 2 = s ( 2 + h ) − s ( 2 ) h \begin{align*}
v &= \frac{s(2 + h) - s(2)}{(2 + h) - 2} \\
&= \frac{s(2 + h) - s(2)}{h}
\end{align*}
v = ( 2 + h ) − 2 s ( 2 + h ) − s ( 2 ) = h s ( 2 + h ) − s ( 2 )
Persamaan tersebut akan memberikan kecepatan sekitar detik ke-2. Jika perbedaan waktunya terlalu
kecil dan sampai bisa diabaikan maka persamaan tersebut akan memberikan kecepatan tepat detik ke-2.
Jadi makin kecil h h h makin akurat v v v .
Mari kita coba nilai h = 1 h = 1 h = 1 .
v = s ( 2 + h ) − s ( 2 ) h = s ( 2 + 1 ) − s ( 2 ) 1 = s ( 3 ) − s ( 2 ) 1 = 3 2 − 1 2 = 9 − 4 = 5 \begin{align*}
v & =\frac{s(2+h)-s(2)}{h}\\
& =\frac{s(2+1)-s(2)}{1}\\
& =\frac{s(3)-s(2)}{1}\\
& =3^{2}-1^{2}\\
& =9-4\\
& =5
\end{align*}
v = h s ( 2 + h ) − s ( 2 ) = 1 s ( 2 + 1 ) − s ( 2 ) = 1 s ( 3 ) − s ( 2 ) = 3 2 − 1 2 = 9 − 4 = 5
Kita coba lagi dengan memperkecil h h h menjadi 0.1
v = s ( 2.1 ) − s ( 2 ) 0.1 = 2. 1 2 − 1 2 0.1 = 4.41 − 4 0.1 = 0.41 0.1 = 4.1 \begin{align*}
v & =\frac{s(2.1)-s(2)}{0.1}\\
& =\frac{2.1^{2}-1^{2}}{0.1}\\
& =\frac{4.41-4}{0.1}\\
& =\frac{0.41}{0.1}\\
& =4.1
\end{align*}
v = 0.1 s ( 2.1 ) − s ( 2 ) = 0.1 2. 1 2 − 1 2 = 0.1 4.41 − 4 = 0.1 0.41 = 4.1
Kemudian coba lagi dengan h = 0.01 h = 0.01 h = 0.01
v = s ( 2.01 ) − s ( 2 ) 0.01 = 2.0 1 2 − 1 2 0.01 = 4.0401 − 4 0.01 = 0.0401 0.01 = 4.01 \begin{align*}
v & =\frac{s(2.01)-s(2)}{0.01}\\
& =\frac{2.01^{2}-1^{2}}{0.01}\\
& =\frac{4.0401-4}{0.01}\\
& =\frac{0.0401}{0.01}\\
& =4.01
\end{align*}
v = 0.01 s ( 2.01 ) − s ( 2 ) = 0.01 2.0 1 2 − 1 2 = 0.01 4.0401 − 4 = 0.01 0.0401 = 4.01
Kemudian coba lagi dengan h = 0.001 h = 0.001 h = 0.001
v = s ( 2.001 ) − s ( 2 ) 0.001 = 2.00 1 2 − 1 2 0.001 = 4.004001 − 4 0.001 = 0.004001 0.001 = 4.001 \begin{align*}
v & =\frac{s(2.001)-s(2)}{0.001}\\
& =\frac{2.001^{2}-1^{2}}{0.001}\\
& =\frac{4.004001-4}{0.001}\\
& =\frac{0.004001}{0.001}\\
& =4.001
\end{align*}
v = 0.001 s ( 2.001 ) − s ( 2 ) = 0.001 2.00 1 2 − 1 2 = 0.001 4.004001 − 4 = 0.001 0.004001 = 4.001
Kemudian kita coba lagi dengan h = 0.0001 h = 0.0001 h = 0.0001
v = s ( 2.0001 ) − s ( 2 ) 0.0001 = 2.000 1 2 − 1 2 0.0001 = 4.00040001 − 4 0.0001 = 0.00040001 0.0001 = 4.0001 \begin{align*}
v & =\frac{s(2.0001)-s(2)}{0.0001}\\
& =\frac{2.0001^{2}-1^{2}}{0.0001}\\
& =\frac{4.00040001-4}{0.0001}\\
& =\frac{0.00040001}{0.0001}\\
& =4.0001
\end{align*}
v = 0.0001 s ( 2.0001 ) − s ( 2 ) = 0.0001 2.000 1 2 − 1 2 = 0.0001 4.00040001 − 4 = 0.0001 0.00040001 = 4.0001
Jika dicoba h h h lebih kecil lagi v v v akan semakin dekat dengan 4. Karena makin kecil h h h , maka makin
akurat v v v , maka v v v bisa dihitung kembali dengan limit:
v = lim h → 0 s ( 2 + h ) − s ( 2 ) h = lim h → 0 ( 2 + h ) 2 − 2 2 h = lim h → 0 2 2 + 4 h + h 2 − 2 2 h = lim h → 0 4 h + h 2 h = lim h → 0 4 h h + h 2 h = lim h → 0 4 + h = 4 \begin{align*}
v & =\lim_{h\to0}\frac{s(2+h)-s(2)}{h}\\
& =\lim_{h\to0}\frac{(2+h)^{2}-2^{2}}{h}\\
& =\lim_{h\to0}\frac{2^{2}+4h+h^{2}-2^{2}}{h}\\
& =\lim_{h\to0}\frac{4h+h^{2}}{h}\\
& =\lim_{h\to0}\frac{4h}{h}+\frac{h^{2}}{h}\\
& =\lim_{h\to0}4+h\\
& =4
\end{align*}
v = h → 0 lim h s ( 2 + h ) − s ( 2 ) = h → 0 lim h ( 2 + h ) 2 − 2 2 = h → 0 lim h 2 2 + 4 h + h 2 − 2 2 = h → 0 lim h 4 h + h 2 = h → 0 lim h 4 h + h h 2 = h → 0 lim 4 + h = 4
Bisa dikatakan kecepatan benda saat detik ke 2 adalah 4 (v = 4 v = 4 v = 4 ). Namun, nilai ini hanyalah
perkiraan konstan terbaik bukan nilai nyata. Saat benda pada detik ke 0, nilai v = 0 v = 0 v = 0 , padahal
benda bergerak dengan kecepatan tertentu.
v v v disebut juga dengan derivatif dari s s s terhadap t t t . Karena v v v menunjukkan perubahan s s s saat
nilai t t t diubah. Secara umum v v v bisa dituliskan:
v = d s d t = lim h → 0 s ( t + h ) − s ( h ) h v = \frac{ds}{dt} = \lim_{h \to 0} \frac{s(t + h) - s(h)}{h}
v = d t d s = h → 0 lim h s ( t + h ) − s ( h )
d s d t \dfrac{ds}{dt} d t d s berarti derivasi s s s terhadap t t t .
Secara umum bisa dituliskan derivatif fungsi f f f terhadap x x x
d f d x = lim x → 0 f ( x + h ) − f ( h ) h \frac{df}{dx} = \lim_{x \to 0} \frac{f(x+h) - f(h)}{h}
d x df = x → 0 lim h f ( x + h ) − f ( h )
Derivatif adalah perbandingan antara perubahan keluaran suatu fungsi dengan perubahan masukan
fungsi tersebut dan perubahan masukan mendekati 0.
Kita bisa menggambar fungsi f ( x ) = x 2 f(x) = x^2 f ( x ) = x 2 untuk menganalisis maksud dari derivatif berdasarkan
geometri.
y = f ( x ) d f d x = lim x → 0 f ( x + h ) − f ( h ) h \begin{align*}
y &= f(x) \\
\frac{df}{dx} &= \lim_{x \to 0} \frac{f(x+h) - f(h)}{h}
\end{align*}
y d x df = f ( x ) = x → 0 lim h f ( x + h ) − f ( h )
Pertama kita abaikan lim x → 0 \lim_{x \to 0} lim x → 0 . Misalkan x = 2 x = 2 x = 2 dan h = 1 h = 1 h = 1 sehingga x + h = 3 x+h=3 x + h = 3 .
Bisa dilihat bahwa
f ( x + h ) − f ( x ) h = perubahan y perubahan x \frac{f(x + h) - f(x)}{h} = \frac{\text{perubahan y}}{\text{perubahan x}}
h f ( x + h ) − f ( x ) = perubahan x perubahan y
Kita tahu bahwa perbandingan perubahan y y y dengan perubahan x x x menunjukkan kemiringan garis. Jadi
persamaan di atas menunjukkan kemiringan garis yang melewati titik ( x , f ( x ) ) (x, f(x)) ( x , f ( x )) dan ( x + h , f ( x + h ) ) (x+h, f(x+h)) ( x + h , f ( x + h )) .
Sekarang kita terapkan lim h → 0 \lim_{h \to 0} lim h → 0 .
Saat h h h mendekati 0, dua titik tadi menjadi sangat dekat sehingga garis tadi hanya menyinggung
kurva dan menjadi garis singgung. Sehingga derivasi d f d x \dfrac{df}{dx} d x df menunjukkan kemiringan garis
singgung.
Derivasi menunjukkan kemiringan garis singgung yang menyinggung kurva fungsi pada titik tertentu.
Derivasi dari Konstanta
Misalkan fungsi f ( x ) = 5 f(x)=5 f ( x ) = 5 , maka grafik fungsi tersebut akan berupa garis mendatar lurus. Gradien dari
garis mendatar lurus adalah 0. Jadi d f d x = 0 \frac{df}{dx}=0 d x df = 0 . Ini juga berlaku saat kita mencari derivasi
dari konstanta.
Bukti dengan menggunakan limit.
Misalkan c c c adalah konstanta.
f ( x ) = c d f d x = lim h → 0 f ( x + h ) − f ( x ) h = lim h → 0 c − c h = lim h → 0 0 h = 0 \begin{align*}
f(x) & =c\\
\frac{df}{dx} & =\lim_{h\to0}\frac{f(x+h)-f(x)}{h}\\
& =\lim_{h\to0}\frac{c-c}{h}\\
& =\lim_{h\to0}\frac{0}{h}\\
& =0
\end{align*}
f ( x ) d x df = c = h → 0 lim h f ( x + h ) − f ( x ) = h → 0 lim h c − c = h → 0 lim h 0 = 0
Derivasi dari konstanta adalah 0. Misal c c c adalah konstanta
d ( c ) d x = 0 \dfrac{d(c)}{dx}=0 d x d ( c ) = 0
Derivasi dari x
Fungsi y = x y=x y = x memiliki gradien/kemiringan 1 jadi d ( x ) d x = 1 \dfrac{d(x)}{dx}=1 d x d ( x ) = 1
Bukti dengan limit:
d ( x ) d x = lim h → 0 f ( x + h ) − f ( x ) h = lim h → 0 x + h − x h = lim h → 0 h h = lim h → 0 1 = 1 \begin{align*}
\frac{d(x)}{dx} & =\lim_{h\to0}\frac{f(x+h)-f(x)}{h}\\
& =\lim_{h\to0}\frac{x+h-x}{h}\\
& =\lim_{h\to0}\frac{h}{h}\\
& =\lim_{h\to0}1\\
& =1
\end{align*}
d x d ( x ) = h → 0 lim h f ( x + h ) − f ( x ) = h → 0 lim h x + h − x = h → 0 lim h h = h → 0 lim 1 = 1
Derivasi dari x x x adalah 1.
d ( x ) d x = 1 \dfrac{d(x)}{dx}=1 d x d ( x ) = 1
Aturan Pangkat
Ada pola tertentu saat kita mencari derivasi dari x n x^n x n
d ( x n ) d x = lim h → 0 ( x + h ) n − x n h \frac{d(x^n)}{dx} = \lim_{h\to 0} \frac{(x+h)^n - x^n}{h}
d x d ( x n ) = h → 0 lim h ( x + h ) n − x n
Menurut teorema binomial:
( x + h ) n = ∑ k = 0 n ( n k ) x n − k h k = ( n 0 ) x n h 0 + ( n 1 ) x n − 1 h 1 + ( n 2 ) x n − 2 h 2 + ( n 3 ) x 3 h 3 + … + ( n n ) x n − n h n = x n + ( n 1 ) x n − 1 h 1 + ( n 2 ) x n − 2 h 2 + ( n 3 ) x 3 h 3 + … + h n \begin{align*}
(x+h)^{n} & =\sum_{k=0}^{n}\binom{n}{k}x^{n-k}h^{k}\\
& =\binom{n}{0}x^{n}h^{0}+\binom{n}{1}x^{n-1}h^{1}+\binom{n}{2}x^{n-2}h^{2}+\binom{n}{3}x^{3}h^{3}+\ldots+\binom{n}{n}x^{n-n}h^{n}\\
& =x^{n}+\binom{n}{1}x^{n-1}h^{1}+\binom{n}{2}x^{n-2}h^{2}+\binom{n}{3}x^{3}h^{3}+\ldots+h^{n}
\end{align*}
( x + h ) n = k = 0 ∑ n ( k n ) x n − k h k = ( 0 n ) x n h 0 + ( 1 n ) x n − 1 h 1 + ( 2 n ) x n − 2 h 2 + ( 3 n ) x 3 h 3 + … + ( n n ) x n − n h n = x n + ( 1 n ) x n − 1 h 1 + ( 2 n ) x n − 2 h 2 + ( 3 n ) x 3 h 3 + … + h n
Maka:
d ( x n ) d x = lim h → 0 ( x + h ) n − x n h = lim h → 0 x n + ( n 1 ) x n − 1 h 1 + ( n 2 ) x n − 2 h 2 + ( n 3 ) x 3 h 3 + … + h n − x n h = lim h → 0 ( n 1 ) x n − 1 h 1 + ( n 2 ) x n − 2 h 2 + ( n 3 ) x 3 h 3 + … + h n h = lim h → 0 ( n 1 ) x n − 1 + ( n 2 ) x n − 2 h 1 + ( n 3 ) x 3 h 2 + … + h n − 1 = ( n 1 ) x n − 1 = n ! ( n − 1 ) ! 1 ! x n − 1 = n ( n − 1 ) ! ( n − 1 ) ! x n − 1 = n x n − 1 \begin{align*}
\frac{d(x^{n})}{dx} & =\lim_{h\to0}\frac{(x+h)^{n}-x^{n}}{h}\\
& =\lim_{h\to0}\frac{\cancel{x^{n}}+\binom{n}{1}x^{n-1}h^{1}+\binom{n}{2}x^{n-2}h^{2}+\binom{n}{3}x^{3}h^{3}+\ldots+h^{n}-\cancel{x^{n}}}{h}\\
& =\lim_{h\to0}\frac{\binom{n}{1}x^{n-1}h^{1}+\binom{n}{2}x^{n-2}h^{2}+\binom{n}{3}x^{3}h^{3}+\ldots+h^{n}}{h}\\
& =\lim_{h\to0}\binom{n}{1}x^{n-1}+\binom{n}{2}x^{n-2}h^{1}+\binom{n}{3}x^{3}h^{2}+\ldots+h^{n-1}\\
& =\binom{n}{1}x^{n-1}\\
& =\frac{n!}{(n-1)!1!}x^{n-1}\\
& =\frac{n(n-1)!}{(n-1)!}x^{n-1}\\
& =nx^{n-1}
\end{align*}
d x d ( x n ) = h → 0 lim h ( x + h ) n − x n = h → 0 lim h x n + ( 1 n ) x n − 1 h 1 + ( 2 n ) x n − 2 h 2 + ( 3 n ) x 3 h 3 + … + h n − x n = h → 0 lim h ( 1 n ) x n − 1 h 1 + ( 2 n ) x n − 2 h 2 + ( 3 n ) x 3 h 3 + … + h n = h → 0 lim ( 1 n ) x n − 1 + ( 2 n ) x n − 2 h 1 + ( 3 n ) x 3 h 2 + … + h n − 1 = ( 1 n ) x n − 1 = ( n − 1 )! 1 ! n ! x n − 1 = ( n − 1 )! n ( n − 1 )! x n − 1 = n x n − 1
Derivasi dari x n x^n x n adalah
d ( x n ) x = n x n − 1 \dfrac{d(x^n)}{x} = nx^{n-1} x d ( x n ) = n x n − 1
Sifat Perkalian dengan Konstanta
Misalkan kita menggambar fungsi y 1 = f ( x ) y_1=f(x) y 1 = f ( x ) dan y 2 = 3 f ( x ) y_2=3f(x) y 2 = 3 f ( x ) . Maka grafik fungsi pertama merupakan
grafik fungsi kedua yang diperbesar ke atas 3 kali. Hal ini bisa dijabarkan dari sifat aljabar dan
intuisi. Perubahan y y y pada fungsi kedua seharusnya sama dengan 3 kali dari perubahan y pada fungsi
kedua jika nilai perubahan x yang digunakan sama. Maka seharusnya gradien garis singgung pada grafik
kedua sama dengan 3 kali gradien garis singgung pada grafik pertama jika posisi x x x sama. Maka
derivasi dari 3 f ( x ) d x = 3 d f d x \dfrac{3f(x)}{dx} = 3\dfrac{df}{dx} d x 3 f ( x ) = 3 d x df . Ini juga berlaku saat fungsi dikalikan dengan
konstanta lain.c f ( x ) d x = c d f d x \dfrac{cf(x)}{dx} = c\dfrac{df}{dx} d x c f ( x ) = c d x df dengan c c c adalah konstanta.
Bukti dengan limit:
g ( x ) = c f ( x ) d g d x = lim h → 0 g ( x + h ) − g ( x ) h = lim h → 0 c f ( x + h ) − c f ( x ) h = lim h → 0 c ( f ( x + h ) − f ( x ) h ) d g d x = c lim h → 0 f ( x + h ) − f ( x ) h d ( c f ( x ) ) d x = c d f d x \begin{align*}
g(x) & =cf(x)\\
\frac{dg}{dx} & =\lim_{h\to0}\frac{g(x+h)-g(x)}{h}\\
& =\lim_{h\to0}\frac{cf(x+h)-cf(x)}{h}\\
& =\lim_{h\to0}c\left(\frac{f(x+h)-f(x)}{h}\right)\\
\frac{dg}{dx} & =c\lim_{h\to0}\frac{f(x+h)-f(x)}{h}\\
\frac{d(cf(x))}{dx} & =c\frac{df}{dx}
\end{align*}
g ( x ) d x d g d x d g d x d ( c f ( x )) = c f ( x ) = h → 0 lim h g ( x + h ) − g ( x ) = h → 0 lim h c f ( x + h ) − c f ( x ) = h → 0 lim c ( h f ( x + h ) − f ( x ) ) = c h → 0 lim h f ( x + h ) − f ( x ) = c d x df
c c c dapat dikeluarkan dari limit karena nilai c c c tidak berubah saat nilai h h h berubah (tidak
dipengaruhi limit).
Sifat perkalian dengan konstanta pada derivasi
d ( c f ( x ) ) d x = c d f d x \dfrac{d(cf(x))}{dx}=c\dfrac{df}{dx} d x d ( c f ( x )) = c d x df
c c c adalah konstanta
Sifat Penjumlahan
Misalkan kita menggambar grafik fungsi y 1 = f ( x ) y_1 = f(x) y 1 = f ( x ) , y 2 = g ( x ) y_2=g(x) y 2 = g ( x ) dan y 3 = f ( x ) + g ( x ) y_3 = f(x) + g(x) y 3 = f ( x ) + g ( x ) . Nilai y y y
dari grafik fungsi ketiga adalah penjumlahan nilai y y y grafik fungsi pertama dan kedua yang berada
pada posisi x x x sama.
Saat perubahan x x x dan posisi x x x sama, maka perubahan nilai y y y grafik fungsi ketiga merupakan
penjumlahan perubahan y y y fungsi pertama dan kedua.
Saat kita membuat garis singgung pada ketiga grafik fungsi pada posisi sama, seharusnya gradien
garis singgung fungsi ketiga sama dengan penjumlahan gradien garis singgung fungsi pertama dan
kedua.
Maka d ( f ( x ) + g ( x ) ) d x = d f d x + d g d x \dfrac{d(f(x) + g(x))}{dx}=\dfrac{df}{dx} + \dfrac{dg}{dx} d x d ( f ( x ) + g ( x )) = d x df + d x d g
Bukti dengan limit:
d ( f ( x ) + g ( x ) ) d x = lim h → 0 f ( x + h ) + g ( x + h ) − f ( x ) − g ( x ) h = lim h → 0 f ( x + h ) − f ( x ) h + g ( x + h ) − g ( x ) h = lim h → 0 ( f ( x + h ) − f ( x ) h ) + lim h → 0 ( g ( x + h ) − g ( x ) h ) = d f d x + d g d x \begin{align*}
\frac{d(f(x)+g(x))}{dx} & =\lim_{h\to0}\frac{f(x+h)+g(x+h)-f(x)-g(x)}{h}\\
& =\lim_{h\to0}\frac{f(x+h)-f(x)}{h}+\frac{g(x+h)-g(x)}{h}\\
& =\lim_{h\to0}\left(\frac{f(x+h)-f(x)}{h}\right)+\lim_{h\to0}\left(\frac{g(x+h)-g(x)}{h}\right)\\
& =\frac{df}{dx}+\frac{dg}{dx}
\end{align*}
d x d ( f ( x ) + g ( x )) = h → 0 lim h f ( x + h ) + g ( x + h ) − f ( x ) − g ( x ) = h → 0 lim h f ( x + h ) − f ( x ) + h g ( x + h ) − g ( x ) = h → 0 lim ( h f ( x + h ) − f ( x ) ) + h → 0 lim ( h g ( x + h ) − g ( x ) ) = d x df + d x d g
Sifat Perkalian
Misal kita membuat segi panjang dengan panjang f ( x ) f(x) f ( x ) dan lebar g ( x ) g(x) g ( x ) . x x x bisa angka apa pun.
Berarti f ( x ) . g ( x ) f(x).g(x) f ( x ) . g ( x ) adalah luas lingkaran.
Saat kita meningkatkan nilai x x x , panjang segi empat
bertambah d f df df , lebarnya bertambah d g dg d g . Lalu pertambahan luasnya adalah:
Δ L = f ( x ) d g + g ( x ) d f + d g × d f \Delta L = f(x)dg + g(x)df + dg\times df
Δ L = f ( x ) d g + g ( x ) df + d g × df
Pertambahan luas adalah pertambahan nilai f ( x ) g ( x ) f(x)g(x) f ( x ) g ( x ) . Jadi
d ( f ( x ) g ( x ) ) = f ( x ) d g + g ( x ) d f + d g d f d(f(x)g(x)) = f(x)dg + g(x)df + dgdf
d ( f ( x ) g ( x )) = f ( x ) d g + g ( x ) df + d g df
Saat perubahan nilai x x x sangat kecil, perubahan nilai d f df df dan d g dg d g juga sangat kecil sehingga
d f × d g df\times dg df × d g sangat kecil mendekati 0. Jadi
d ( f ( x ) g ( x ) ) = f ( x ) d g + g ( x ) d f d(f(x)g(x)) = f(x)dg + g(x)df
d ( f ( x ) g ( x )) = f ( x ) d g + g ( x ) df
Bukti dengan limit:
d ( f ( x ) g ( x ) ) d x = lim h → 0 f ( x + h ) g ( x + h ) − f ( x ) g ( x ) h = lim h → 0 f ( x + h ) g ( x + h ) − f ( x ) g ( x + h ) + f ( x ) g ( x + h ) − f ( x ) g ( x ) h = lim h → 0 ( f ( x + h ) − f ( x ) ) g ( x + h ) + f ( x ) ( g ( x + h ) − g ( x ) ) h = lim h → 0 ( ( f ( x + h ) − f ( x ) ) g ( x + h ) h ) + lim h → 0 ( f ( x ) ( g ( x + h ) − g ( x ) ) h ) = lim h → 0 ( f ( x + h ) − f ( x ) h ) lim h → 0 ( g ( x + h ) ) + lim h → 0 ( f ( x ) ) lim h → 0 ( g ( x + h ) − g ( x ) h ) = d f d x g ( x ) + f ( x ) d g d x \begin{align*}
\frac{d(f(x)g(x))}{dx} & =\lim_{h\to0}\frac{f(x+h)g(x+h)-f(x)g(x)}{h}\\
& =\lim_{h\to0}\frac{f(x+h)g(x+h)\boxed{-f(x)g(x+h)+f(x)g(x+h)}-f(x)g(x)}{h}\\
& =\lim_{h\to0}\frac{(f(x+h)\boxed{-f(x)})g(x+h)+f(x)(\boxed{g(x+h)}-g(x))}{h}\\
& =\lim_{h\to0}\left(\frac{(f(x+h)-f(x))g(x+h)}{h}\right)+\lim_{h\to0}\left(\frac{f(x)(g(x+h)-g(x))}{h}\right)\\
& =\lim_{h\to0}\left(\frac{f(x+h)-f(x)}{h}\right)\lim_{h\to0}\left(g(x+h)\right)+\lim_{h\to0}\left(f(x)\right)\lim_{h\to0}\left(\frac{g(x+h)-g(x)}{h}\right)\\
& =\frac{df}{dx}g(x)+f(x)\frac{dg}{dx}
\end{align*}
d x d ( f ( x ) g ( x )) = h → 0 lim h f ( x + h ) g ( x + h ) − f ( x ) g ( x ) = h → 0 lim h f ( x + h ) g ( x + h ) − f ( x ) g ( x + h ) + f ( x ) g ( x + h ) − f ( x ) g ( x ) = h → 0 lim h ( f ( x + h ) − f ( x ) ) g ( x + h ) + f ( x ) ( g ( x + h ) − g ( x )) = h → 0 lim ( h ( f ( x + h ) − f ( x )) g ( x + h ) ) + h → 0 lim ( h f ( x ) ( g ( x + h ) − g ( x )) ) = h → 0 lim ( h f ( x + h ) − f ( x ) ) h → 0 lim ( g ( x + h ) ) + h → 0 lim ( f ( x ) ) h → 0 lim ( h g ( x + h ) − g ( x ) ) = d x df g ( x ) + f ( x ) d x d g
Aturan perkalian pada derivasi:
d ( f ( x ) g ( x ) ) d x = d f d x g ( x ) + f ( x ) d g d x \dfrac{d(f(x)g(x))}{dx} =\dfrac{df}{dx}g(x)+f(x)\dfrac{dg}{dx} d x d ( f ( x ) g ( x )) = d x df g ( x ) + f ( x ) d x d g
Bisa diingat dengan: Kiri × dKanan + Kanan × dKiri \text{Kiri}\times\text{dKanan} + \text{Kanan}\times\text{dKiri} Kiri × dKanan + Kanan × dKiri
Aturan Rantai (Chain Rule)
Aturan ini digunakan untuk mencari derivasi dari sebuah komposisi fungsi. Misalkan kita ingin
mencari derivasi dari d ( sin ( 2 x ) ) d x \dfrac{d(\sin(2x))}{dx} d x d ( sin ( 2 x )) . Saat kita mengubah nilai x x x , nilai 2 x 2x 2 x dan
sin ( 2 x ) \sin(2x) sin ( 2 x ) akan ikut berubah. Kita bisa menganggap 2 x = h 2x=h 2 x = h sehingga sin ( 2 x ) = sin ( h ) \sin(2x)=\sin(h) sin ( 2 x ) = sin ( h ) . Kemudian kita
bisa mengambil derivasi dari sin ( h ) \sin(h) sin ( h ) terhadap h h h .
d ( sin ( h ) ) d h = cos ( h ) \frac{d(\sin(h))}{dh}=\cos(h)
d h d ( sin ( h )) = cos ( h )
Persamaan bisa disusun ulang sebagai:
d ( sin ( h ) ) = cos ( h ) d h (1) d(\sin(h))=\cos(h)dh \tag{1}
d ( sin ( h )) = cos ( h ) d h ( 1 )
Kemudian kita bisa mencari derivasi dari h h h terhadap x x x .
d h d x = d ( 2 x ) d x d h d x = 2 \begin{align*}
\frac{dh}{dx} &= \frac{d(2x)}{dx} \\
\frac{dh}{dx} &= 2
\end{align*}
d x d h d x d h = d x d ( 2 x ) = 2
Persamaan bisa disusun ulang sebagai:
d h = 2 d x (2) dh = 2dx \tag{2}
d h = 2 d x ( 2 )
Masukan persamaan 2 ke persamaan 1.
d ( sin ( h ) ) = cos ( h ) d h = cos ( h ) 2 d x = 2 cos ( h ) d x \begin{align*}
d(\sin(h))&=\cos(h)dh\\
&= \cos(h)2dx\\
&= 2\cos(h)dx
\end{align*}
d ( sin ( h )) = cos ( h ) d h = cos ( h ) 2 d x = 2 cos ( h ) d x
Persamaan bisa disusun ulang ke bentuk d ( sin ( 2 x ) ) d x \dfrac{d(\sin(2x))}{dx} d x d ( sin ( 2 x )) . Nilai h h h juga dimasukkan ulang.
d ( sin ( h ) ) d x = 2 cos ( h ) d ( sin ( 2 h ) ) d x = 2 cos ( 2 x ) \begin{align*}
\frac{d(\sin(h))}{dx} = 2\cos(h)\\
\frac{d(\sin(2h))}{dx} = 2\cos(2x)\\
\end{align*}
d x d ( sin ( h )) = 2 cos ( h ) d x d ( sin ( 2 h )) = 2 cos ( 2 x )
Lebih umum
Misalkan kita mencari derivasi dari d ( f ( g ( x ) ) ) d x \dfrac{d(f(g(x)))}{dx} d x d ( f ( g ( x ))) .
Misalkan h = g ( x ) h=g(x) h = g ( x ) . Derivasi f ( h ) f(h) f ( h ) terhadap h h h .
d ( f ( h ) ) d h = d f d h \frac{d(f(h))}{dh} = \frac{df}{dh}
d h d ( f ( h )) = d h df
Persamaan disusun ulang:
d ( f ( h ) ) = d f d h d h (1) d(f(h)) = \frac{df}{dh} dh \tag{1}
d ( f ( h )) = d h df d h ( 1 )
Derivasi h h h terhadap x x x .
d h d x = d g d x d h = d g d x d x \begin{align*}
\frac{dh}{dx}&=\frac{dg}{dx}\\
dh &= \frac{dg}{dx} dx \tag{2}
\end{align*}
d x d h d h = d x d g = d x d g d x ( 2 )
Masukkan persamaan 2 ke 1
d ( f ( h ) ) = d f d h d h = d f d h d g d x d x \begin{align*}
d(f(h)) &= \frac{df}{dh} dh\\
&= \frac{df}{dh} \frac{dg}{dx} dx
\end{align*}
d ( f ( h )) = d h df d h = d h df d x d g d x
Persamaan disusun ulang dan nilai h h h dimasukkan ke persamaan.
d ( f ( h ) ) d x = d f d h d g d x d ( f ( g ( x ) ) ) d x = d f d g d g d x \begin{align*}
\frac{d(f(h))}{dx} &= \frac{df}{dh} \frac{dg}{dx}\\
\frac{d(f(g(x)))}{dx} &= \frac{df}{dg} \frac{dg}{dx}\\
\end{align*}
d x d ( f ( h )) d x d ( f ( g ( x ))) = d h df d x d g = d g df d x d g
Aturan rantai pada derivatif
d ( f ( g ( x ) ) ) d x = d f d g d g d x \dfrac{d(f(g(x)))}{dx} = \dfrac{df}{dg} \dfrac{dg}{dx} d x d ( f ( g ( x ))) = d g df d x d g
d f d g \dfrac{df}{dg} d g df = derivasi f ( g ( x ) ) f(g(x)) f ( g ( x )) terhadap g ( x ) g(x) g ( x ) yang dievaluasikan pada g ( x ) g(x) g ( x )
d g d x \dfrac{dg}{dx} d x d g = derivasi g ( x ) g(x) g ( x ) terhadap x x x yang dievaluasikan pada x x x
d ( Luar ( Dalam ( x ) ) ) d x = d Luar d Dalam . d Dalam d x \displaystyle{ \frac{ d \left( \text{Luar} \left( \text{Dalam} \left( x \right) \right) \right) }{ {\text{d}x} } = \frac{ d \text{Luar} }{ d \text{Dalam} } . \frac{ d \text{Dalam} }{ {\text{d}x} } } d x d ( Luar ( Dalam ( x ) ) ) = d Dalam d Luar . d x d Dalam
Aturan Pembagian
Kita menggunakan sifat perkalian, aturan rantai dan sifat eksponen untuk menurunkan aturan ini.
d d x ( f ( x ) g ( x ) ) = d d x ( f ( x ) 1 g ( x ) ) = d d x ( f ( x ) g ( x ) − 1 ) = f ( x ) d ( g ( x ) − 1 ) d x + g ( x ) − 1 d ( f ( x ) ) d x \begin{align*}
\frac{d}{dx}\left(\frac{f\left(x\right)}{g\left(x\right)}\right) & =\frac{d}{dx}\left(f\left(x\right)\frac{1}{g\left(x\right)}\right)\\
& =\frac{d}{dx}\left(f\left(x\right)g\left(x\right)^{-1}\right)\\
& =f(x)\frac{d\left(g\left(x\right)^{-1}\right)}{dx}+g\left(x\right)^{-1}\frac{d\left(f(x)\right)}{dx}
\end{align*}
d x d ( g ( x ) f ( x ) ) = d x d ( f ( x ) g ( x ) 1 ) = d x d ( f ( x ) g ( x ) − 1 ) = f ( x ) d x d ( g ( x ) − 1 ) + g ( x ) − 1 d x d ( f ( x ) )
Sekarang kita harus mencari d ( g ( x ) − 1 ) d x \dfrac{d\left(g\left(x\right)^{-1}\right)}{dx} d x d ( g ( x ) − 1 ) . g ( x ) − 1 g(x)^{-1} g ( x ) − 1 bisa
dinyatakan sebagai komposisi dari dua fungsi.
h ( g ( x ) ) = g ( x ) − 1 h ( x ) = x − 1 \begin{align*}
h\left(g\left(x\right)\right) & =g\left(x\right)^{-1}\\
h(x) & =x^{-1}
\end{align*}
h ( g ( x ) ) h ( x ) = g ( x ) − 1 = x − 1
Maka
d ( g ( x ) − 1 ) d x = d ( h ( g ( x ) ) ) d x \frac{d\left(g\left(x\right)^{-1}\right)}{dx} =\frac{d\left(h\left(g\left(x\right)\right)\right)}{dx}
d x d ( g ( x ) − 1 ) = d x d ( h ( g ( x ) ) )
Sekarang kita bisa menggunakan aturan rantai:
d ( g ( x ) − 1 ) d x = d h d g d g d x d h d x = − 1 x − 2 d h d g = − 1 g ( x ) − 2 d ( g ( x ) − 1 ) d x = d h d g d g d x = − g ( x ) − 2 d g d x \begin{align*}
\frac{d\left(g\left(x\right)^{-1}\right)}{dx} & =\frac{dh}{dg}\frac{dg}{dx}\\
\frac{dh}{dx} & =-1x^{-2}\\
\frac{dh}{dg} & =-1g\left(x\right)^{-2}\\
\frac{d\left(g\left(x\right)^{-1}\right)}{dx} & =\frac{dh}{dg}\frac{dg}{dx}\\
& =-g(x)^{-2}\frac{dg}{dx}
\end{align*}
d x d ( g ( x ) − 1 ) d x d h d g d h d x d ( g ( x ) − 1 ) = d g d h d x d g = − 1 x − 2 = − 1 g ( x ) − 2 = d g d h d x d g = − g ( x ) − 2 d x d g
Sekarang kita bisa memasukkan persamaan ini ke persamaan derivatif pembagian.
d d x ( f ( x ) g ( x ) ) = f ( x ) d ( g ( x ) − 1 ) d x + g ( x ) − 1 d ( f ( x ) ) d x = − f ( x ) g ( x ) − 2 d g d x + g ( x ) − 1 d f d x = − f ( x ) d g d x g ( x ) 2 + ( d f d x ) g ( x ) = ( d f d x ) g ( x ) − f ( x ) d g d x g ( x ) 2 = ( d f d x ) g ( x ) × g ( x ) g ( x ) − f ( x ) d g d x g ( x ) 2 = d f d x g ( x ) g ( x ) 2 − f ( x ) d g d x g ( x ) 2 = d f d x g ( x ) − f ( x ) d g d x g ( x ) 2 = d f d x g ( x ) − d g d x f ( x ) g ( x ) 2 \begin{align*}
\frac{d}{dx}\left(\frac{f\left(x\right)}{g\left(x\right)}\right) & =f(x)\frac{d\left(g\left(x\right)^{-1}\right)}{dx}+g\left(x\right)^{-1}\frac{d\left(f(x)\right)}{dx}\\
& =-f(x)g(x)^{-2}\frac{dg}{dx}+g\left(x\right)^{-1}\frac{df}{dx}\\
& =\frac{-f(x)\dfrac{dg}{dx}}{g(x)^{2}}+\frac{\left(\dfrac{df}{dx}\right)}{g\left(x\right)}\\
& =\frac{\left(\dfrac{df}{dx}\right)}{g\left(x\right)}-\frac{f(x)\dfrac{dg}{dx}}{g(x)^{2}}\\
& =\frac{\left(\dfrac{df}{dx}\right)}{g\left(x\right)}\times\frac{g(x)}{g(x)}-\frac{f(x)\dfrac{dg}{dx}}{g(x)^{2}}\\
& =\frac{\dfrac{df}{dx}g\left(x\right)}{g\left(x\right)^{2}}-\frac{f(x)\dfrac{dg}{dx}}{g(x)^{2}}\\
& =\frac{\dfrac{df}{dx}g\left(x\right)-f(x)\dfrac{dg}{dx}}{g\left(x\right)^{2}}\\
& =\frac{\dfrac{df}{dx}g\left(x\right)-\dfrac{dg}{dx}f(x)}{g\left(x\right)^{2}}
\end{align*}
d x d ( g ( x ) f ( x ) ) = f ( x ) d x d ( g ( x ) − 1 ) + g ( x ) − 1 d x d ( f ( x ) ) = − f ( x ) g ( x ) − 2 d x d g + g ( x ) − 1 d x df = g ( x ) 2 − f ( x ) d x d g + g ( x ) ( d x df ) = g ( x ) ( d x df ) − g ( x ) 2 f ( x ) d x d g = g ( x ) ( d x df ) × g ( x ) g ( x ) − g ( x ) 2 f ( x ) d x d g = g ( x ) 2 d x df g ( x ) − g ( x ) 2 f ( x ) d x d g = g ( x ) 2 d x df g ( x ) − f ( x ) d x d g = g ( x ) 2 d x df g ( x ) − d x d g f ( x )
Sifat pembagian pada derivasi
d d x ( f ( x ) g ( x ) ) = d f d x g ( x ) − d g d x f ( x ) g ( x ) 2 \dfrac{d}{dx}\left(\dfrac{f\left(x\right)}{g\left(x\right)}\right) =\dfrac{\dfrac{df}{dx}g\left(x\right)-\dfrac{dg}{dx}f(x)}{g\left(x\right)^{2}} d x d ( g ( x ) f ( x ) ) = g ( x ) 2 d x df g ( x ) − d x d g f ( x )
Bisa diingat dengan
dAtas × Bawah − dBawah × Atas Bawah 2 \dfrac{\text{dAtas}\times\text{Bawah}-\text{dBawah}\times\text{Atas}}{\text{Bawah}^2} Bawah 2 dAtas × Bawah − dBawah × Atas
Sifat Perpangkatkan/Eksponen
Misalnya kita ingin mencari derivasi dari f ( x ) = 2 x f(x) = 2^x f ( x ) = 2 x .
d f d x = lim h → 0 2 x + h − 2 x h = lim h → 0 2 x 2 h − 2 x h = lim h → 0 2 x ( 2 h − 1 ) h = 2 x ( lim h → 0 2 h − 1 h ) \begin{align*}
\frac{df}{dx} & =\lim_{h\to0}\frac{2^{x+h}-2^{x}}{h}\\
& =\lim_{h\to0}\frac{2^{x}2^{h}-2^{x}}{h}\\
& =\lim_{h\to0}2^{x}\frac{(2^{h}-1)}{h}\\
& =2^{x}\left(\lim_{h\to0}\frac{2^{h}-1}{h}\right)
\end{align*}
d x df = h → 0 lim h 2 x + h − 2 x = h → 0 lim h 2 x 2 h − 2 x = h → 0 lim 2 x h ( 2 h − 1 ) = 2 x ( h → 0 lim h 2 h − 1 )
Jika dihitung dengan kalkulator nilai dari
lim h → 0 2 h − 1 h ≈ 0.69 \lim_{h\to0}\frac{2^{h}-1}{h} \approx 0.69
h → 0 lim h 2 h − 1 ≈ 0.69
Maka bisa dikatakan derivasi dari fungsi eksponen merupakan fungsi tersebut dikali dengan konstanta
aneh. Kita perlu basis yang jika dicari derivasinya akan menghasilkan konstanta bernilai 1.
Kita coba jika basisnya adalah 3.
lim h → 0 3 h − 1 h ≈ 1.01 \lim_{h\to0}\frac{3^{h}-1}{h} \approx 1.01
h → 0 lim h 3 h − 1 ≈ 1.01
Saat kita menggunakan basis 2 konstantanya 0.69. Saat kita menggunakan basis 3 konstantanya 1.01.
Basis yang menghasilkan konstanta 1 seharusnya di bawah 3, di atas 2 dan lebih dekat dengan 3
daripada 2. Basis itu adalah e ≈ 2.7 e\approx2.7 e ≈ 2.7 (bilangan Euler)
d ( e x ) d x = e x ( lim h → 0 e h − 1 h ) \frac{d(e^x)}{dx} = e^{x}\left(\lim_{h\to0}\frac{e^{h}-1}{h}\right)
d x d ( e x ) = e x ( h → 0 lim h e h − 1 )
Kita harus mengingat definisi e e e untuk memecahkan persamaan di atas.
e = lim n → ∞ ( 1 + 1 n ) n e =\lim_{n\to\infty}\left(1+\frac{1}{n}\right)^{n}
e = n → ∞ lim ( 1 + n 1 ) n
Misal h = 1 n h=\dfrac{1}{n} h = n 1 , saat n → ∞ n \to \infty n → ∞ , 1 n \dfrac{1}{n} n 1 mendekati 0. Jadi h → 0 h \to 0 h → 0
e = lim h → 0 ( 1 + h ) 1 h e =\lim_{h\to0}\left(1+h\right)^{\frac{1}{h}}
e = h → 0 lim ( 1 + h ) h 1
Kita bisa memasukkan ini ke persamaan tadi.
d ( e x ) d x = e x ( lim h → 0 ( lim h → 0 ( 1 + h ) 1 h ) h − 1 h ) = e x ( lim h → 0 ( ( 1 + h ) 1 h ) h − 1 h ) = e x ( lim h → 0 ( 1 + h ) 1 h × h − 1 h ) = e x ( lim h → 0 ( 1 + h ) 1 − 1 h ) = e x ( lim h → 0 1 + h − 1 h ) = e x ( lim h → 0 h h ) = e x ( lim h → 0 1 ) = e x \begin{align*}
\frac{d(e^{x})}{dx} & =e^{x}\left(\lim_{h\to0}\frac{\left(\lim_{h\to0}\left(1+h\right)^{\frac{1}{h}}\right)^{h}-1}{h}\right)\\
& =e^{x}\left(\lim_{h\to0}\frac{\left(\left(1+h\right)^{\frac{1}{h}}\right)^{h}-1}{h}\right)\\
& =e^{x}\left(\lim_{h\to0}\frac{\left(1+h\right)^{\frac{1}{h}\times h}-1}{h}\right)\\
& =e^{x}\left(\lim_{h\to0}\frac{\left(1+h\right)^{1}-1}{h}\right)\\
& =e^{x}\left(\lim_{h\to0}\frac{1+h-1}{h}\right)\\
& =e^{x}\left(\lim_{h\to0}\frac{h}{h}\right)\\
& =e^{x}\left(\lim_{h\to0}1\right)\\
& =e^{x}
\end{align*}
d x d ( e x ) = e x h → 0 lim h ( lim h → 0 ( 1 + h ) h 1 ) h − 1 = e x h → 0 lim h ( ( 1 + h ) h 1 ) h − 1 = e x ( h → 0 lim h ( 1 + h ) h 1 × h − 1 ) = e x ( h → 0 lim h ( 1 + h ) 1 − 1 ) = e x ( h → 0 lim h 1 + h − 1 ) = e x ( h → 0 lim h h ) = e x ( h → 0 lim 1 ) = e x
Maka kita bisa mencari derivasi dari 2 x 2^x 2 x . Kita menggunakan sifat dari logaritma yaitu
e ln ( x ) = x e^{\ln(x)}=x e l n ( x ) = x sehingga e ln ( 2 ) = 2 e^{\ln(2)}=2 e l n ( 2 ) = 2 .
d ( 2 x ) d x = d ( ( e ln ( 2 ) ) x ) d x = d ( e x ln ( 2 ) ) d x \begin{align*}
\frac{d(2^{x})}{dx} &=\frac{d\left(\left(e^{\ln(2)}\right)^{x}\right)}{dx}\\
&=\frac{d\left(e^{x\ln(2)}\right)}{dx}
\end{align*}
d x d ( 2 x ) = d x d ( ( e l n ( 2 ) ) x ) = d x d ( e x l n ( 2 ) )
e x ln ( 2 ) e^{x\ln(2)} e x l n ( 2 ) bisa dinyatakan sebagai komposisi fungsi.
g ( x ) = x ln ( 2 ) f ( g ( x ) = e x ln ( 2 ) f ( x ) = e x \begin{align*}
g(x) & =x\ln(2)\\
f(g(x) & =e^{x\ln(2)}\\
f(x) & =e^{x}
\end{align*}
g ( x ) f ( g ( x ) f ( x ) = x ln ( 2 ) = e x l n ( 2 ) = e x
Kita bisa menari derivasinya lagi menggunakan aturan rantai.
d ( 2 x ) d x = d ( e x ln ( 2 ) ) d x = d ( f ( g ( x ) ) ) d x = d f d g d g d x d f d x = e x d f d g = e g ( x ) = e x ln ( 2 ) d g d x = ln ( 2 ) d ( 2 x ) d x = d f d g d g d x = e x ln ( 2 ) ln ( 2 ) = ( e ln ( 2 ) ) x ln ( 2 ) = 2 x ln ( 2 ) \begin{align*}
\frac{d(2^{x})}{dx} & =\frac{d\left(e^{x\ln(2)}\right)}{dx}\\
& =\frac{d(f(g(x)))}{dx}\\
& =\frac{df}{dg}\frac{dg}{dx}\\
\frac{df}{dx} & =e^{x}\\
\frac{df}{dg} & =e^{g(x)}\\
& =e^{x\ln(2)}\\
\frac{dg}{dx} & =\ln(2)\\
\frac{d(2^{x})}{dx} & =\frac{df}{dg}\frac{dg}{dx}\\
& =e^{x\ln(2)}\ln(2)\\
& =\left(e^{\ln(2)}\right)^{x}\ln(2)\\
& =2^{x}\ln(2)
\end{align*}
d x d ( 2 x ) d x df d g df d x d g d x d ( 2 x ) = d x d ( e x l n ( 2 ) ) = d x d ( f ( g ( x ))) = d g df d x d g = e x = e g ( x ) = e x l n ( 2 ) = ln ( 2 ) = d g df d x d g = e x l n ( 2 ) ln ( 2 ) = ( e l n ( 2 ) ) x ln ( 2 ) = 2 x ln ( 2 )
Kenyataanya ln ( 2 ) ≈ 0.69 \ln(2)\approx0.69 ln ( 2 ) ≈ 0.69
Lebih umum:
d ( a x ) d x = d ( ( e ln ( a ) ) x ) d x = d ( e x ln ( a ) ) d x \begin{align*}
\frac{d(a^{x})}{dx} &=\frac{d\left(\left(e^{\ln(a)}\right)^{x}\right)}{dx}\\
&=\frac{d\left(e^{x\ln(a)}\right)}{dx}
\end{align*}
d x d ( a x ) = d x d ( ( e l n ( a ) ) x ) = d x d ( e x l n ( a ) )
e x ln ( a ) e^{x\ln(a)} e x l n ( a ) bisa dinyatakan sebagai komposisi fungsi.
g ( x ) = x ln ( a ) f ( g ( x ) = e x ln ( a ) f ( x ) = e x \begin{align*}
g(x) & =x\ln(a)\\
f(g(x) & =e^{x\ln(a)}\\
f(x) & =e^{x}
\end{align*}
g ( x ) f ( g ( x ) f ( x ) = x ln ( a ) = e x l n ( a ) = e x
Kita bisa mencari derivasi a x a^x a x lagi menggunakan aturan rantai.
d ( a x ) d x = d ( e x ln ( a ) ) d x = d ( f ( g ( x ) ) ) d x = d f d g d g d x d f d x = e x d f d g = e g ( x ) = e x ln ( a ) d g d x = ln ( a ) d ( a x ) d x = d f d g d g d x = e x ln ( a ) ln ( a ) = ( e ln ( a ) ) x ln ( a ) = a x ln ( a ) \begin{align*}
\frac{d(a^{x})}{dx} & =\frac{d\left(e^{x\ln(a)}\right)}{dx}\\
& =\frac{d(f(g(x)))}{dx}\\
& =\frac{df}{dg}\frac{dg}{dx}\\
\frac{df}{dx} & =e^{x}\\
\frac{df}{dg} & =e^{g(x)}\\
& =e^{x\ln(a)}\\
\frac{dg}{dx} & =\ln(a)\\
\frac{d(a^{x})}{dx} & =\frac{df}{dg}\frac{dg}{dx}\\
& =e^{x\ln(a)}\ln(a)\\
& =\left(e^{\ln(a)}\right)^{x}\ln(a)\\
& =a^{x}\ln(a)
\end{align*}
d x d ( a x ) d x df d g df d x d g d x d ( a x ) = d x d ( e x l n ( a ) ) = d x d ( f ( g ( x ))) = d g df d x d g = e x = e g ( x ) = e x l n ( a ) = ln ( a ) = d g df d x d g = e x l n ( a ) ln ( a ) = ( e l n ( a ) ) x ln ( a ) = a x ln ( a )
Sifat eksponen pada derivasi. Misalkan a a a adalah konstanta.
a x d x = ln ( a ) a x \dfrac{a^x}{dx} = \ln(a)a^x d x a x = ln ( a ) a x
e x d x = e x \dfrac{e^x}{dx} = e^x d x e x = e x
Derivasi dari Logaritma
Misalkan kita ingin mencari derivasi dari log a ( x ) \log_a(x) log a ( x )
d ( log a ( x ) ) d x = lim h → 0 log a ( x + h ) − log a ( x ) h = lim h → 0 1 h log a ( x + h x ) = lim h → 0 1 h log a ( 1 + h x ) = lim h → 0 log a ( ( 1 + h x ) 1 h ) = log a ( lim h → 0 ( 1 + h x ) 1 h ) \begin{align*}
\frac{d(\log_{a}(x))}{dx} & =\lim_{h\to0}\frac{\log_{a}(x+h)-\log_{a}(x)}{h}\\
& =\lim_{h\to0}\frac{1}{h}\log_{a}\left(\frac{x+h}{x}\right)\\
& =\lim_{h\to0}\frac{1}{h}\log_{a}\left(1+\frac{h}{x}\right)\\
& =\lim_{h\to0}\log_{a}\left(\left(1+\frac{h}{x}\right)^{\frac{1}{h}}\right)\\
& =\log_{a}\left(\lim_{h\to0}\left(1+\frac{h}{x}\right)^{\frac{1}{h}}\right)
\end{align*}
d x d ( log a ( x )) = h → 0 lim h log a ( x + h ) − log a ( x ) = h → 0 lim h 1 log a ( x x + h ) = h → 0 lim h 1 log a ( 1 + x h ) = h → 0 lim log a ( ( 1 + x h ) h 1 ) = log a ( h → 0 lim ( 1 + x h ) h 1 )
Bentuk di dalam limit mirip dengan definisi e e e .
e = lim n → ∞ ( 1 + 1 n ) n e =\lim_{n\to\infty}\left(1+\frac{1}{n}\right)^{n}
e = n → ∞ lim ( 1 + n 1 ) n
Anggap h x = m \dfrac{h}{x}=m x h = m , maka h = m x h=mx h = m x . Saat h → 0 h\to 0 h → 0 , h x → 0 \dfrac{h}{x} \to 0 x h → 0 , jadi m → 0 m \to 0 m → 0 .
d ( log a ( x ) ) d x = log a ( lim m → 0 ( 1 + m ) 1 m x ) = log a ( lim m → 0 ( ( 1 + m ) 1 m ) 1 x ) = log a ( ( lim m → 0 ( 1 + m ) 1 m ) 1 x ) \begin{align*}
\frac{d(\log_{a}(x))}{dx} & =\log_{a}\left(\lim_{m\to0}\left(1+m\right)^{\frac{1}{mx}}\right)\\
& =\log_{a}\left(\lim_{m\to0}\left(\left(1+m\right)^{\frac{1}{m}}\right)^{\frac{1}{x}}\right)\\
& =\log_{a}\left(\left(\lim_{m\to0}\left(1+m\right)^{\frac{1}{m}}\right)^{\frac{1}{x}}\right)
\end{align*}
d x d ( log a ( x )) = log a ( m → 0 lim ( 1 + m ) m x 1 ) = log a ( m → 0 lim ( ( 1 + m ) m 1 ) x 1 ) = log a ( ( m → 0 lim ( 1 + m ) m 1 ) x 1 )
lim m → 0 ( 1 + m ) 1 m \lim_{m\to0}\left(1+m\right)^{\frac{1}{m}} lim m → 0 ( 1 + m ) m 1 adalah bentuk dari e e e dengan n n n diganti dengan m m m .
d ( log a ( x ) ) d x = log a ( e 1 x ) = 1 x log a ( e ) \begin{align*}
\frac{d(\log_{a}(x))}{dx} & =\log_{a}\left(e^{\frac{1}{x}}\right)\\
& =\frac{1}{x}\log_{a}\left(e\right)
\end{align*}
d x d ( log a ( x )) = log a ( e x 1 ) = x 1 log a ( e )
Bentuk log a ( e ) \log_{a}\left(e\right) log a ( e ) bisa kita ubah ke bentuk log k ( e ) log k ( a ) \dfrac{\log_{k}(e)}{\log_{k}(a)} log k ( a ) log k ( e ) dengan
nilai k k k apa pun. Misalkan k = e k = e k = e .
d ( log a ( x ) ) d x = 1 x log a ( e ) = 1 x log e ( e ) log e ( a ) = 1 x 1 ln ( a ) = 1 x ln ( a ) \begin{align*}
\frac{d(\log_{a}(x))}{dx} & =\frac{1}{x}\log_{a}\left(e\right)\\
& =\frac{1}{x}\frac{\log_{e}(e)}{\log_{e}(a)}\\
& =\frac{1}{x}\frac{1}{\ln(a)}\\
& =\frac{1}{x\ln(a)}
\end{align*}
d x d ( log a ( x )) = x 1 log a ( e ) = x 1 log e ( a ) log e ( e ) = x 1 ln ( a ) 1 = x ln ( a ) 1
Sekarang kita bisa mencari turunan dari logaritma natural.
d ( ln ( x ) ) d x = d ( log e ( x ) ) d x = 1 x ln ( e ) = 1 x \begin{align*}
\frac{d(\ln(x))}{dx} & =\frac{d(\log_{e}(x))}{dx}\\
& =\frac{1}{x\ln(e)}\\
& =\frac{1}{x}
\end{align*}
d x d ( ln ( x )) = d x d ( log e ( x )) = x ln ( e ) 1 = x 1
Derivasi dari logaritma
d ( log a ( x ) ) d x = 1 x ln ( a ) \dfrac{d(\log_{a}(x))}{dx} =\dfrac{1}{x\ln(a)} d x d ( log a ( x )) = x ln ( a ) 1
d ( ln ( x ) ) d x = 1 x \dfrac{d(\ln(x))}{dx} =\dfrac{1}{x} d x d ( ln ( x )) = x 1